الوسائل الواقية من الفـــيروسات والأوبئة في الفقه الإسلامي والطب المعاصر | ||||
مجلة کلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنات بالإسکندرية | ||||
Volume 40, Issue 3, June 2024, Page 1589-1682 PDF (2.27 MB) | ||||
DOI: 10.21608/bfda.2024.363888 | ||||
![]() | ||||
Author | ||||
زكية محمد عبد الرحيم حواس | ||||
أستاذ الفقه المساعد بكلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنات بكفر الشيخ | ||||
Abstract | ||||
أهمية الموضوع: اهتم الإسلام بالإنسان، ووضع له التشريعات التي تحافظ على هذا الوجود من جميع جوانبه، واتفقت نظرة الإسلام للصحة مع المفهوم الحديث في الطب المعاصر لها، فالصحة في مفهوم الطب الحديث المعاصر ليست مجرد الخلوّ من العاهات، أو الأمراض، بل أن يتمتع الفرد برصيد من القوة في وظائف أعضائه تجعله يقاوم، ويتحمل ما قد يتعرض له من مسببات الكثير من الأمراض؛ بسبب كثرة الأوبئة، والفيروسات، وسرعة انتشارها بين الناس مثلما حدث في وباء :COVID-19 أو كما يطلقون عليه وباء كورونا، وصار العالم كله كأسرة واحدة همهم واحد، وأسئلتهم واحدة؛ ما سبب انتشار هذه الفيروسات، والأوبئة، وكيفية الوقاية منها، ومكافحة أسباب ظهورها؟ بل تطلع العالم كله للمنهج الإسلامي الرباني في الطهارة، والأكل، والشرب، والتي كانت سبب رئيس في حماية معظم المسلمين من خطر هذا الفيروس، والوباء. وقد وفقني الله عز وجل لأن أتطرق لبيان الوسائل الواقية من الفيروسات، والأوبئة في الشريعة الإسلامية، واستظهار رأي الطب المعاصر، والذي ثبت أنه نادى بما جاءت به الشريعة الإسلامية، فأردت أن أظهر دور الفقه الإسلامي في هذا المجال. منهـــج الدراســـــة: استخدمت المنهج الاستقرائي الاستنتاجي، كما تستلزم هذه الطريقة في البحث المنهج الاستدلالي. | ||||
Keywords | ||||
الوسائل الواقية; الفيروسات; الأوبئة; كورونا; زكية; الفقه الإسلامي والطب المعاصر | ||||
References | ||||
ثبت المصادر والمراجع
أولاً: القرآن الكريم وعلومه:
ثانيا: الحديث وعلومه:
ثالثا: مراجع الفقه:
أ- الفقه الحنفي:
ب-الفقه المالكي:
ج- الفقه الشافعي:
د- الفقه الحنبلي:
هـ- المذهب الظاهري:
المحلى: لأبي محمد علي بن أحمد بن سعيد بن حزم الأندلسي القرطبي الظاهري (المتوفى: 456هـ) الناشر: دار الفكر للطباعة والنشر والتوزيع.
و- الفقه عام:
الإجماع: لأبي بكر محمد بن إبراهيم بن المنذر النيسابوري (المتوفى: 319هـ) المحقق: فؤاد عبد المنعم أحمد الناشر: دار المسلم للنشر والتوزيع الطبعة: الأولى 1425هـ/ 2004مـ عدد الأجزاء:1.
رابعا: اللغة والمعاجم اللغوية:
خامساً: كتب الطب، والأخلاق والرقاق:
List sources and references:
Firstly: alquran alkarim waeulumuhu:
1- alquran alkarim.
2- 'ahkam alqurani: li'ahmad bin eali alraazi aljasas 'abu bakr alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut , 1405. tahqiq : muhamad alsaadiq qamhawi. eadad al'ajza' : 5.5
3- almuejam almufaharis li'alfaz alquran alkarim, wadaeuh muhamad fuaad eabd albaqaa, tabeatun: dar alhadithi, 1408h - 1988 mi.
4- aljamie li'ahkam alquran almualafu: 'abu eabd allah muhamad bin 'ahmad bin 'abi bakr bin farah al'ansarii alkhazrajii shams aldiyn alqurtibii (almutawafaa :671hi) almuhaqaqi: hisham samir albukhari, alnaashir: dar ealam alkutub, alrayad, almamlakat alearabiat alsaeudiati, altabeati: 1423hi/ 2003m.
5- almuharir alwajiz fi tafsir alkitaab aleaziz almualif : li'abi muhamad eabd alhaqi bin ghalib bin eatiat al'andalusii dar alnashra: dar alkutub aleilmiati- lubnan- 1413h 1993m. altabeatu: al'uwlaa. tahqiqu: eabd alsalam eabd alshaafi muhamad. eadad al'ajza'i: 5.
6- tafsir alquran aleazimi: li'abi alfida' 'iismaeil bin eumar bin kathir alqurashii aldimashqii (almutawafaa: 774hi) almuhaqiq: sami bin muhamad salamat, alnaashir: dar tiibat lilnashr waltawzie, altabeati: althaaniat 1420h - 1999 mu, eadad al'ajza'i: 8.
7- tafsir ruh albayan: li'iismaeil haqiy bin mustafaa aliastanbuli alhanafii alkhulwatii dar alnashra: dar 'iihya' alturath alearbaa, eadad al'ajza'i: 10.
8- ruh almaeani fi tafsir alquran aleazim walsabe almathani: lishihab aldiyn mahmud bin eabd allah alhusaynii al'alusi (almutawafaa : 1270h).
thania: alhadith waeulumuhu:
1- aljamie alsahih almukhtasari, almualaf : muhamad bin 'iismaeil 'abu eabdallah albukhariu aljueafiu alnaashir: dar aibn kathir , alyamamat - bayrut. altabeat althaalithat , 1407-1987. tahqiqu: du. mustafaa dib albagha 'ustadh alhadith waeulumih fi kuliyat alsharieat - jamieat dimashqa. eadad al'ajza'i:6. mae alkitabi: taeliq du. mustafaa dib albugha.
2- aljamie alsahih almusamaa sahih muslmi: almualafu: 'abu alhusayn muslim bin alhajaaj bin muslim alqushayri alnnysaburi, alnaashir: dar aljil bayrut + dar al'afaq aljadidat bayrut.
3- aljame bayn alsahihayn albukharii wamuslm: limuhamad bn fatuwh alhumaydii eadad al'ajza' / 4. dar alnashr / dar aibn hazm - lubnan/ bayrut - 1423h - 2002m. altabeatu: althaaniatu. tahqiq : da. eali husayn albawabi.
4- tahadhib alathar watafsil althaabit ean rasul allah min al'akhbari: li'abi jaefar muhamad bin jarir bin yazid altabri, sanat alwiladat 224hi/ sanat alwafaat 310hi. tahqiq mahmud muhamad shakir. alnaashir matbaeat almadani. makan alnashr alqahirata. eadad al'ajza'i:1.
5- subul alsalami: limuhamad bin 'iismaeil al'amir alkahlanii alsaneanii (almutawafaa: 1182hi) alnaashir: maktabat mustafaa albabi alhalabii altabeati: alraabieat 1379hi/ 1960m.
6- sunan alnasayiyi: alkitabi: almujtabaa min alsanan: li'ahmad bin shueayb 'abu eabd alrahman alnisayiyi, alnaashir: maktab almatbueat al'iislamiat - halb. altabeat althaaniat , 1406 - 1986. tahqiqu: eabdalfataah 'abu ghuda. eadad al'ajza'i: 8. al'ahadith mudhilat bi'ahkam al'albanii ealayha.
7- sunan altirmidhii aljamie alsahih sunan altirmidhii almualafa: muhamad bin eisaa 'abu eisaa altirmidhiu alsilmi, alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii - bayrut. tahqiq : 'ahmad muhamad shakir wakhrun.
8- sunan aldaariqatani: lieali bin eumar 'abu alhasan aldaaraqutniu albaghdadiu, alnaashir: dar almaerifat - bayrut , 1386 - 1966, tahqiqu: alsayid eabd allah hashim yamani almadani, eadad al'ajza'i: 4.
9- snan aldaarimi: lieabdallah bin eabdalrahman 'abu muhamad: dar alkitaab alearabii - bayrut. altabeat al'uwlaa , 1407, eadad al'ajza' : 2, al'ahadith mudhilat bi'ahkam husayn salim 'asad ealayha.
10- sinan 'abi dawud: li'abi dawud sulayman bin al'asheath alsajistani, alnaashir: dar alkitaab alearabii bayrut. eadad al'ajza'i: 4.
11- sunan aldaarimi: lieabdallah bin eabdalrahman 'abu muhamad aldaarmi, alnaashir : dar alkitaab alearabii - bayrut. altabeat al'uwlaa , 1407, tahqiq : fawaz 'ahmad zamarli , khalid alsabe alealmi, eadad al'ajza'i:2, al'ahadith mudhilat bi'ahkam husayn salim 'asad ealayha.
12- sharah sunan 'abi dawud: li'abi muhamad mahmud bin 'ahmad bin musaa bin 'ahmad bin husayn alghitabaa alhanfaa badr aldiyn aleaynaa (almutawafaa: 855hi) almuhaqiqi: 'abu almundhir khalid bin 'iibrahim almasri alnaashir : maktabat alrushd - alrayad. altabeatu: al'uwlaa , 1420 ha -1999 mu. eadad al'ajza'i: 6 'ajza' wamujalad fahars.
13- sahih aibn hibaan bitartib aibn bilban: muhamad bin hibaan bin 'ahmad bin hibaan bin mueadh bin maebda, altamimi, 'abu hatim, aldaarmi, albusty (almutawafaa : 354hi) tartib: eali bin balban bin eabd allah, eala' aldiyn alfarisi, almanaeut bial'amiri(almutawafaa : 739hi) alnaashir: muasasat alrisalati.
14- msanid 'iishaq bin rahuiihi: li'iishaq bin 'iibrahim bin mukhalad bin rahuiih alhanzalii alnaashir : maktabat al'iiman - almadinat almunawarati. altabeat al'uwlaa , 1412 - 1991. tahqiq : du. eabd alghafur bin eabd alhaqi albalushi. eadad al'ajza'i:5.
15- msnid al'iimam 'ahmad bin hanbal: li'ahmad bin hanbul, almuhaqiqi: shueayb al'arnawuwt wakhrun. alnaashir: muasasat alrisalati. altabeatu: althaaniat 1420h , 1999m. eadad al'ajza'i: 50 (45+5 fahars).
16- nil al'awtar min 'ahadith sayid al'akhyar sharh muntaqaa al'akhbari, almualafi: muhamad bin eali bin muhamad alshuwkani, alnaashir: 'iidarati. altibaeat almuniriati, eadad al'ajza'i: 9.
thalitha: marajie alfiqah:
'a- alfiqh alhanafiu:
1- al'asl almaeruf bialmabsuta: limuhamad bin alhasan bin farqad alshaybani 'abu eabd allah. sanat alwiladat 132/ sanat alwafaat 189. tahqiq 'abu alwfa al'afghani. alnaashir 'iidarat alquran waleulum al'iislamiatu. makan alnashr karatshi. eadad al'ajza'i: 5.
2- aliakhtiar litaelil almukhtari: lieabd allah bin mahmud bin mawdud almawsilii alhanafii. dar alnashra: dar alkutub aleilmiat - bayrut / lubnan - 1426 hu - 2005 mi. altabeati: althaalithati. tahqiqu: eabd allatif muhamad eabd alrahman. eadad al'ajza'i:5.
3- almabsut : lishams aldiyn 'abu bakr muhamad bin 'abi sahl alsarakhsii, dirasat watahqiqu: khalil muhi aldiyn almis, alnaashir: dar alfikr liltibaeat walnashr waltawzie, bayrut, lubnan, altabeat al'uwlaa: 1421h 2000m.
4- alhidayat sharh bidayat almubtadi: li'abi alhasan eali bin 'abi bakr bin eabd aljalil alrishdanii almarghyani, sunat alwiladati: 511hi/ sanat alwafat 593h alnaashir almaktabat al'iislamiati.
5- badayie alsanayie fi tartib alsharayiei: lieala' aldiyn alkasanii sanat alwiladat / sunat alwafaat 587 alnaashir dar alkutaab alearabii. sanat alnashri:1982. makan alnashr bayrut. eadad al'ajza'i:7.
6- hashiat radi almukhtar ealaa alduri almukhtar sharh tanwir al'absari: liabn eabdin. alnaashir: dar alfikr liltibaeat walnashri. sanat alnashri:1421h -2000m. makan alnashri. bayruta.eadad al'ajza'i: 8.
ba-alfiqh almalki:
1- alaistidhkari: aljamie limadhahib fuqaha' al'amsari: 'abu eumar yusif bin eabd allah bin eabd albiri alnamirii alqurtibiu: sanat alwiladat / sanat alwafaat 463hi tahqiq salim muhamad eata-muhamad eali mueawad, alnaashir dar alkutub aleilmiati.sanat alnashr 2000m. makan alnashr bayrut. eadad al'ajza'i:9.
2- althamar aldaani fi taqrib almaeani sharh risalat aibn 'abi zayd alqayrawani: lisalih bin eabd alsamie alabi al'azharii (almutawafaa : 1335hi) alnaashir : almaktabat althaqafiat - bayrut.
3- alkharshi ealaa mukhtasar sayidi khalil: limuhamad bin eabd allah alkharshi almaliki 'abu eabd allh (almutawafaa: 1101hi) alnaashir: dar alfikr liltibaeati. makan alnashri: bayrut. eadad al'ajza'i:4.
4- aldhakhirati: lishihab aldiyn 'ahmad bin 'iidris alqarafi, tahqiq muhamad haji, alnaashir dar algharbi. sanat alnashr 1994m. makan alnashr bayrut. eadad al'ajza'i: 14.
5- bidayat almujtahid wanihayat almuqtasid: li'abi alwalid muhamad bin 'ahmad bin muhamad bin 'ahmad bin rushd alqurtubii alshahir biaibn rushd alhafid (almutawafaa: 595hi) alnaashir: matbaeat mustafaa albabi alhalabi wa'awladuhu, masr. altabeati: alraabieati, 1395h/1975m.
6- blughat alsaalik li'aqrab almasaliki: li'ahmad alsaawi, tahqiq dabtih wasahhaha: muhamad eabd alsalam shahin, alnaashir dar alkutub aleilmiati, sanat alnashr 1415h- 1995m. makan alnashr lubnan/ bayruta.eadad al'ajza'i: 4.
ja- alfiqh alshaafieii:
1- al'iiqnae fi hali 'alfaz 'abi shujae: limuhamad alshirbini alkhatib, tahqiq maktab albuhuth waldirasat - dar alfikri. alnaashir dar alfikri. sanat alnashr: 1415, makan alnashr bayrut, eadad al'ajza'i: 2*1.
2- alhawi fi fiqh alshaafieayi: almualafi: 'abu alhasan eali bin muhamad bin muhamad bin habib albasarii albaghdadii, alshahir bialmawardii (almutawafaa: 450hi) alnaashir: dar alkutub aleilmiati, altabeat : al'uwlaa 1414h - 1994, eadad al'ajza'i: 18man ghayr almuqadimat walfaharisi.
3- almajmue sharh almuhadhabi: li'abi zakaria muhyi aldiyn yahyaa bin sharaf alnawawii (almutawafaa : 676hi) hu sharh alnawawii likitab almuhadhab lilshiyrazii (almutawafaa : 476 hu) ].
4- mighni almuhtaj 'iilaa maerifat maeani 'alfaz alminhaji: limuhamad alkhatib alshirbini, alnaashir dar alfikru.mikan alnashr bayrut. eadad al'ajza'i: 4.
da- alfiqh alhanbali:
1- al'iinsaf fi maerifat alraajih min alkhilaf ealaa madhhab al'iimam 'ahmad bin hanbal: lieala' aldiyn 'abu alhasan eali bin sulayman almardawi, aldimashqii alsaalihii (almutawafaa: 885hi) alnaashir: dar 'iihya' alturath alearabii bayrut lubnan.alitabeati: al'uwlaa 1419hi.
2- alkafi fi fiqh al'iimam almubajil 'ahmad bin hanbal almualaf : eabd allah bin qadamat. eadad al'ajza'i:4.
3- almughaniy fi fiqh al'iimam 'ahmad bin hanbal: lieabd allah bin 'ahmad bin qidamat almaqdisii 'abu muhamad. alnaashir: dar alfikri- bayrut. altabeat al'uwlaa , 1405. eadad al'ajza' : 10.
4- kashaaf alqinae ean matn al'iiqnaei: limansur bin yunis bin 'iidris albuhuti, tahqiq hilal musilihi mustafaa hilal/ alnaashir dar alfikr.sanat alnashr 1402.mkan alnashr bayrut.eadad al'ajza'i:6.
ha- almadhhab alzaahiri:
almihalaa: li'abi muhamad ealiin bin 'ahmad bin saeid bin hazm al'andalusii alqurtubii alzaahirii (almutawafaa: 456hi) alnaashir: dar alfikr liltibaeat walnashr waltawziei.
wa- alfiqh eami:
al'iijmaei: li'abi bakr muhamad bin 'iibrahim bin almundhir alnaysaburii (almutawafaa: 319hi) almuhaqiqu: fuad eabd almuneim 'ahmad alnaashir: dar almuslim lilnashr waltawzie altabeati: al'uwlaa 1425hi/ 2004m eadad al'ajza'i:1.
rabiea: allughat walmaeajim allughawiati:
1- albahth aleilmiu manahijuh watiqniaatuhi, muhamad zayaan eumara jidat : dar alshuruqi, altabeat al'uwlaa 1403hi.
2- altawqif ealaa muhimaat altaearif: muhamad eabd alrawuwf almanawi. alnaashir: dar alfikr almueasiri, dar. alfikri- bayrut , dimashqa. altabeat al'uwlaa: 1410. tahqiqu: du. muhamad ridwan aldaay. eadad al'ajza'i:1.
3- alsihah taj allughat wasihah alearabiat: 'iismaeil bin hamaad aljawhari, tahqiqu: 'ahmad eabd alghafur eatar. alnaashir: dar aleilm lilmalayin - bayrut. altabeatu: alraabieati: 1407 ha -
4- almisbah almunir fi gharayb alsharh alkabir lilraafiei: li'ahmad bin muhamad bin eali almaqri alfiuwmi, alnaashir: almaktabat aleilmiat - bayrut. eadad al'ajza'i:2.
5- almuejam alwasit almualif / 'iibrahim mustafaa ـ 'ahmad alzayaat hamid eabd alqadir muhamad alnajar. dar alnashra: dar aldaewati. tahqiqu: majmae allughat alearabiati. eadad al'ajza'i:2.
6- taj alearus min jawahir alqamusa: lmhmmd bin mhmmd bin eabd alrzzaq alhusayni 'abu alfayda, almlqqb bimurtadaa, alzzabydy, tahqiqu: majmueat min almuhaqiqina. alnaashir: dar alhidayti. eadad al'ajza'i:40.
7- dawabit almaerifat da. eabd alrahman hanbakat almaydani, dar almaerifati, altabeat :22,sanata: 1401 ha .
8- distur aleulama' 'aw jamie aleulum fi astilahat alfununi: lilqadi eabd rabi alnabii bin eabd rabi alrasul al'ahmad nikriin . dar alnashra: dar alkutub aleilmiat - lubnan / bayrut - 1421 hu - 2000 mu. altabeat : al'uwlaa. eadad al'ajza'i: 4. tahqiqu: earab eibaratih alfarisiati: hasan hani fahis.
9- lsan alearbi: limuhamad bin makram bin manzur al'afriqiu almisriu, alnaashir: dar sadr- bayrut.altabeat al'uwlaa.eadad al'ajza'i:15
10- mukhtar alsahahi: limuhamad bin 'abi bakr bin eabdalqadir alraazi alnaashar: maktabat lubnan nashirun - bayrut. altabeat tabeat jadidatan, 1415- 1995. tahqiqu: mahmud khatirun. eadad al'ajza'i:1.
khamsaan: kutub altib, wal'akhlaq walraqaqi:
1- 'iihya' eulum aldiyn: limuhamad bin muhamad alghazali 'abu hamid. alnaashir: dar aialmaerifat - bayrut. eadad al'ajza'i: 4.
2- altibu alwiqayiyu fi al'iislam min sihat al'arwah 'iilaa sihat al'ajsad walbiyati: saeid bin salih bin husayn alhamdan. maktabat sayd alfawayidi. aldamaam.
3- rawayie altibi al'iislamii: lilealamat alduktur altabib muhamad nizar aldaqr. akhtisasiun bial'amrad aljildiati, waltanasuliati, waleilaj altajmili. | ||||
Statistics Article View: 157 PDF Download: 111 |
||||