أولاً: القرآن الكريم
ثانيًا: المعاجم اللغوية
- إبراهيم مصطفى، وآخرون، المعجم الوسيط، 1993م، مجمع اللغة العربية، القاهرة، باب الشين، مادة شاع، ط2.
ثالثًا: الكتب العامة
- أحمد فتحي سرور، الوسيط في قانون العقوبات القسم العام، ١٩٨١م، دار النهضة العربية، القاهرة.
- محمود محمود مصطفى، قانون العقوبات القسم العام، 1983م، دار النهضة العربية، القاهرة.
- معن أحمد الحياري، الركن المادي للجريمة، 2009م، منشورات الحلبي الحقوقية، بيروت.
- يسر أنور علي، شرح النظريات العامة للقانون الجنائي، 1976م، دار النهضة العربية، مصر.
رابعًا: الكتب المتخصصة
- حسنين شفيق، نظريات الإعلام وتطبيقاتها في دراسات الإعلام الجديد ومواقع التواصل الاجتماعي، 2014م، دار فكر وفن، مصر.
- صلاح نصر، الحرب النفسية، 1966م، دار القاهرة للطباعة والنشر، القاهرة، ط١.
- طه أحمد طه متولي، جرائم الشائعات وإجراءاتها، 1997م، دار النهضة العربية، القاهرة، ط ١.
- عباس بن رجاء الحربي، الشائعات ودور وسائل الإعلام في عصر المعلومات، 2013م، دار أسامة للنشر والتوزيع، عمان، ط 1.
- محمد دغش القحطاني، الإشاعة وأثرها على أمن المجتمع، 1418هـ، دار طويق للنشر وللتوزيع، ط ١.
- محمد منير حاجب، الشائعة وطرق مواجهتها، 2007م، دار الفجر للنشر والتوزيع، ط 1.
خامسًا: الدوريات والمجلات العلمية
- أسعد بن ناصر بن سعيد الحسين، أثر وسائل التواصل الاجتماعي على سلوكيات وقيم الشباب من منظور التربية الإسلامية، مجلة كلية التربية، 2016م، العدد 169.
- ثابت دينازاد، لمواجهة الجنائية لنشر وترويج الشائعات في التشريع الجزائري، مجلة الحقوق والحريات، 2022م، العدد 2.
- زغنوف عبد الغني، عظيمي أحمد، المعلومة و أهميتها في المجتمع المعلوماتي، مجلة البحوث والدراسات الإنسانية، 2014م، العدد 9.
- سعد مفلح حمود الصويلح، دور أنظمة الذكاء الاصطناعي في مكافحة الشائعات الإلكترونية، المجلة العربية للدراسات الإسلامية، 2023م، مج 39، العدد 1.
- سلوى احمد ميدان، نهى عبد الخالق أحمد، الشائعات الالكترونية ودور المرجعية الدولية في التصدي لها، "بحث مقدم إلى مؤتمر العلمي السادس القانون والشائعات لجامعة طنطا"، مصر، فترة انعقاد المؤتمر 22 – 23إبريل 2019م.
- السيد أحمد مصطفى عمر، الشائعات والجريمة في عصر المعلومات، مجلة الأمن والقانون، 2004م، مج12، العدد ٣٠.
- سيرين أسامة جرادات، المسؤولية الجنائية لمروجي الشائعات عبر شبكات التواصل الاجتماعي، مجلة جرش للبحوث والدراسات، 2019م، مج٢٠، العدد 1.
- صفاء عباس عبد العزيز، الإشاعة وأثرها على الفرد والمجتمع، مجلة البحث العلمي في الآداب،2019م، مج 8، العدد 20.
- عبد الحليم فؤاد الفقي، جريمة نشر الأخبار والشائعات الكاذبة في القانون المصري، مجلة الباحث العربي، 2020م، مج 1، العدد 2.
- عبد الفتاح عبد الغني الهمص، فايز كمال شلدان، الأبعاد النفسية والاجتماعية في ترويج الإشاعات، مجلة الجامعة الإسلامية، 2010م، مج ١٨، العدد ٢.
- قزران مصطفى، زرقين عبد القادر، الآليات الدولية لمكافحة الجريمة الالكترونية، مجلة صوت القانون،2022م، مج 8، العدد 2.
- مراد مشوش، الجهود الدولية لمكافحة الإجرام السيبراني، مجلة الواحات للبحوث والدراسات،2019م، مج 12، العدد 2.
- مفرح بن سعد الحقباني، الآثار الاقتصادية المحتملة لانتشار الشائعات، مجلة البحوث القانونية والاقتصادية، 2001م، العدد ٣٠.
- وفاء محمد أبو العاطي صقر، المسؤولية الجنائية عن بث الشائعات عبر مواقع التواصل الاجتماعي، مجلة روح القانون، 2021م، العدد ٩٣.
سادسًا: رسائل الدكتوراة والماجستير
- إبراهيم طه الزايد، نطاق المسؤولية الجزائية عن جرائم الذم والقدح والتحقير المرتكبة من خلال الموقع الإلكتروني، رسالة ماجستير، جامعة الشرق الأوسط، كلية الحقوق، 2011م.
- بشار سامي الهميسات، المسؤولية الجزائية للموقع الإلكتروني عن نشر الشائعة، رسالة ماجستير، جامعة الشرق الأوسط، كلية الحقوق،2022 م.
- بشائر عبد الله عبد الرحيم الزهراني، المسؤولية الجنائية لجريمة نقل الشائعات عبر مواقع التواصل الاجتماعي، رسالة ماجستير، جامعة الملك عبد العزيز، كلية الحقوق، ٢٠٢١م.
- رضا عيد حمودة اكحيل، الشائعات في المواقع الإخبارية الأردنية وتأثيرها في نشر الأخبار من وجهة نظر الصحفيين الأردنيين، رسالة ماجستير، جامعة الشرق الأوسط، كلية الإعلام، 2015م.
- سفيان بوالنمر، الشائعات الإلكترونية ودورها في توجيه الرأي العام، رسالة ماجستير، جامعة محمد الصديق بن يحيى، كلية العلوم الإنسانية والاجتماعية، ٢٠٢١م.
- عبد العزيز سالم السندي، السياسية العقابية في مواجهة الجرائم المعلوماتية، رسالة ماجستير، جامعة الإمارات العربية المتحدة، كلية القانون، 2018م.
- فاضل محمد المصباحي، الشائعة أحكامها وعلاجها، رسالة دكتوراة، جامعة أم درمان الإسلامية، كلية الدعوة الإسلامية، 2008م.
- فاطمة محمد عبد العليم، ظاهرة الشائعات، رسالة ماجستير، جامعة طنطا، كلية الحقوق، 2019م.
- محمد عبد الرؤف محمد، القانون والشائعات، رسالة ماجستير، جامعة طنطا، كلية الحقوق، 2019م.
- مصطفى محمود الجمل محمد، دور وسائل الاتصال في الشائعات، رسالة ماجستير، جامعة اسيوط، كلية الحقوق، 2019م.
- مفيد عبد الجليل الصلاحي، نظرة حديثة حول تجريم الشائعات الإلكترونية في القانون الجنائي، رسالة دكتوراة، جامعة طنطا، كلية الحقوق، 2019م.
- نصر رمضان سعد الله حربي، الشائعات ونشرها عبر مواقع شبكات التواصل الاجتماعي، رسالة دكتوراة، جامعة طنطا، كلية الحقوق، 2019م.
- هدى راشد حمدان عامر العلوي، المواجهة الجنائية للشائعات في التشريع الإماراتي، دراسة ماجستير، جامعة الإمارات العربية المتحدة، كلية القانون، 2023م.
سابعًا: المواقع الإلكترونية
- فيصل سعيد الحفيني، الإمارات قطعت أشواطًا كبيرة لتعزيز الأمان السيبراني عبر تشريعات حازمة، صحيفة الإمارات اليوم، 2024م، متاح على https://2u.pw/OJd7iXMm"".
ثامنًا: القوانين والأنظمة
- قانون مكافحة الشائعات والجرائم الإلكترونية، الصادر بالمرسوم القانون الاتحادي رقم (34)، بتاريخ 19 / 2 / 1443هـ، الموافق 26 / 9/ 2021م.
- نظام مكافحة الجرائم المعلوماتية، الصادر بالمرسوم الملكي رقم م/17، بتاريخ
- 8 / 3 /1428هـ، الموافق 27/ 3 / 2007م.
تاسعًا- الأحكام القضائية:
- المحكمة الجزائية بمنطقة مكة المكرمة، الدائرة الخامسة، رقم الدعوى ٣٤٢٧٨٢٣١، تاريخ ٢٦/٦/١٤٣٤هـ، قضية نشر أخبار كاذبة عبر مواقع التواصل الاجتماعي، منشورة في مجموعة الأحكام القضائية ع ٢٤، لعام ١٤٣٤هـ.
References
1- alquran alkarim
2- almaeajim allughawia:
- 'iibrahim mustafaa, wakhrun, almuejam alwasiti, 1993ma, majmae allughat alearabiati, alqahirati, bab alshiyn, madat shae, ta2.
3- alkutub alama:
- 'ahmad fathi srur, alwasit fi qanun aleuqubat alqism aleama, 1981ma, dar alnahdat alearabiati, alqahirati.
- mahmud mahmud mustafaa, qanun aleuqubat alqism aleama, 1983ma, dar alnahdat alearabiati, alqahirati.
- maean 'ahmad alhayaari, alrukn almadiyu liljarimati, 2009m, manshurat alhalabii alhuquqiati, bayrut.
- ysar 'anwar eulay, sharh alnazariaat aleamat lilqanun aljanayiy, 1976ma, dar alnahdat alearabiati, masr.
4- alkutub almutakhasisa:
- hasanin shafiqi, nazariaat al'iielam watatbiqatuha fi dirasat al'iielam aljadid wamawaqie altawasul aliajtimaeii, 2014ma, dar fikr wafani, masr.
- salah nusr, alharb alnafsiati, 1966mi, dar alqahirat liltibaeat walnashri, alqahirati, ta1.
- tah 'ahmad tah mutawali, jarayim alshaayieat wa'iijra'atiha, 1997ma, dar alnahdat alearabiati, alqahirati, t 1.
- eabaas bin raja' alharbii, alshaayieat wadawr wasayil al'iielam fi easr almaelumati, 2013ma, dar 'usamat lilnashr waltawziei, eaman, t 1.
- muhamad daghsh alqahtanii, al'iishaeat wa'atharuha ealaa 'amn almujtamaei, 1418hu, dar tawiq lilnashr waliltawziei, t 1.
- muhamad munir hajibi, alshaayieat waturuq muajahatiha, 2007mi, dar alfajr lilnashr waltawziei, t1.
5- aldawriaat walmajalaat aleilmia:
- 'asead bin nasir bin saeid alhusayn, 'athar wasayil altawasul aliaijtimaeii ealaa sulukiaat waqiam alshabab min manzur altarbiat al'iislamiati, majalat kuliyat altarbiati, 2016m, aleadad 169.
- thabit dinazad, limuajahat aljinayiyat linashr watarwij alshaayieat fi altashrie aljazayirii, majalat alhuquq walhuriaati, 2022m, aleadad 2.
- zighnuf eabd alghani, eazimi 'ahmadu, almaelumat w 'ahamiyatuha fi almujtamae almaelumati, majalat albuhuth waldirasat al'iinsaniati, 2014ma, aleadad 9.
- saed muflih hamuwd alsuwayliha, dawr 'anzimat aldhaka' aliaistinaeii fi mukafahat alshaayieat al'iiliktruniati, almajalat alearabiat lildirasat al'iislamiati, 2023m, maj 39, aleadad 1.
- salwaa aihmad mydan, nahaa eabd alkhaliq 'ahmad, alshaayieat alalkutruniat wadawr almarjieiat alduwaliat fi altasadiy laha, "bhath muqadam 'iilaa mutamar aleilmi alsaadis alqanun walshaayieat lijamieat tanta", masr, fatrat aineiqad almutamar 22 - 23'iibril 2019m.
- alsayid 'ahmad mustafaa eumr, alshaayieat waljarimat fi easr almaelumati, majalat al'amn walqanuni, 2004m, mij12, aleadad 30.
- sirin 'usamat jaradat, almaswuwliat aljinayiyat limurawiji alshaayieat eabr shabakat altawasul alaijtimaeii, majalat jarsh lilbuhuth waldirasati, 2019m, mij20, aleadad 1.
- safa' eabaas eabd aleaziza, al'iishaeat wa'atharuha ealaa alfard walmujtamaei, majalat albahth aleilmii fi aladiab,2019ma, maj 8, aleadad 20.
- eabd alhalim fuad alfaqi, jarimat nashr al'akhbar walshaayieat alkadhibat fi alqanun almisrii, majalat albahith alearabii, 2020m, maj 1, aleadad 2.
- eabd alfataah eabd alghani alhumasi, fayiz kamal shaldan, al'abead alnafsiat waliajtimaeiat fi tarwij al'iishaeati, majalat aljamieat al'iislamiati, 2010m, maj 18, aleadad 2.
- qazran mustafaa, zarqin eabd alqadir, alaliat alduwliat limukafahat aljarimat alalkitruniati, majalat sawt alqanun,2022m, maj 8, aleadad 2.
- murad mashawshi, aljuhud alduwliat limukafahat al'iijram alsiybirani, majalat alwahat lilbuhuth waldirasati,2019m, maj 12, aleadad 2.
- mafrih bin saed alhiqbani, aluathar aliaqtisadiat almuhtamalat liaintishar alshaayieati, majalat albuhuth alqanuniat walaqtisadiati, 2001m, aleadad 30.
- wafa' muhamad 'abu aleati saqra, almaswuwliat aljinayiyat ean bathi alshaayieat eabr mawaqie altawasul alaijtimaeii, majalat ruh alqanuni, 2021m, aleadad 93.
6- rasayil alduktura walmajistir:
- 'iibrahim tah alzaayidi, nitaq almaswuwliat aljazayiyat ean jarayim aldhami walqadh waltahqir almurtakibat min khilal almawqie al'iiliktruni, risalat majistir, jamieat alsharq al'awsati, kuliyat alhuquqi, 2011m.
- bashaar sami alhamisati, almaswuwliat aljazayiyat lilmawqie al'iiliktrunii ean nashr alshaayieati, risalat majistir, jamieat alsharq al'awsati, kuliyat alhuquqi,2022 mu.
- bashayir eabd allah eabd alrahim alzahrani, almaswuwliat aljinayiyat lijarimat naql alshaayieat eabr mawaqie altawasul alaijtimaeii, risalat majistir, jamieat almalik eabd aleaziza, kuliyat alhuquqi, 2021m.
- rida eid hamuwdat akhil, alshaayieat fi almawaqie al'iikhbariat al'urduniyat watathiruha fi nashr al'akhbar min wijhat nazar alsahafiiyn al'urduniyiyna, risalat majistir, jamieat alsharq al'awsat, kuliyat al'iielami, 2015m.
- safian bualnamir, alshaayieat al'iiliktiruniat wadawruha fi tawjih alraay aleami, risalat majistir, jamieat muhamad alsidiyq bin yahyaa, kuliyat aleulum al'iinsaniat walaijtimaeiati, 2021m.
- eabd aleaziz salim alsindi, alsiyasiat aleiqabiat fi muajahat aljarayim almaelumatiati, risalat majstir, jamieat al'iimarat alearabiat almutahidati, kuliyat alqanuni, 2018m.
- fadil muhamad almisbahi, alshaayieat 'ahkamuha waeilajuha, risalat dukturatin, jamieat 'um durman al'iislamiati, kuliyat aldaewat al'iislamiati, 2008m.
- fatimat muhamad eabd alealim, zahirat alshaayieati, risalat majistir, jamieat tanta, kuliyat alhuquqi, 2019m.
- muhamad eabd alruwuf muhamad, alqanun walshaayieati, risalat majistir, jamieat tanta, kuliyat alhuquqi, 2019m.
- mustafaa mahmud aljamal muhamad, dawr wasayil alaitisal fi alshaayieati, risalat majistir, jamieat asyut, kuliyat alhuquqi, 2019m.
- mfid eabd aljalil alsalahy, nazrat hadithat hawl tajrim alshaayieat al'iiliktruniat fi alqanun aljanayiy, risalat dukturati, jamieat tanta, kuliyat alhuquqi, 2019m.
- nasir ramadan saed allah harbi, alshaayieat wanasharaha eabr mawaqie shabakat altawasul alaijtimaeii, risalat dukturati, jamieat tanta, kuliyat alhuquqi, 2019m.
- hudaa rashid hamdan eamir alealawy, almuajahat aljinayiyat lilshaayieat fi altashrie al'iimarati, dirasat majstir, jamieat al'iimarat alearabiat almutahidati, kuliyat alqanuni, 2023m.
7- almawaqie al'iiliktirunia
- faysal saeid alhafini, al'iimarat qataeat ashwatan kabiratan litaeziz al'aman alsaybiranii eabr tashrieat hazimatin, sahifat al'iimarat alyawma, 2024m, mutah ealaa https://2u.pw/OJd7iXMm"".
8- alqawanin wal'anzima:
- qanun mukafahat alshaayieat waljarayim al'iiliktruniati, alsaadir bialmarsum alqanun aliatihadiu raqm (34), bitarikh 19 / 2 / 1443hi, almuafiq 26 / 9/ 2021m.
- nizam mukafahat aljarayim almaelumatiati, alsaadir bialmarsum almalakii raqm ma/17, bitarikh 8 / 3 /1428hi, almuafiq 27/ 3 / 2007m.
9- al'ahkam alqadayiya:
- almahkamat aljazayiyat bimintaqat makat almukaramatu, aldaayirat alkhamisata, raqm aldaewaa 34278231, tarikh 26/6/1434h, qadiat nashr 'akhbar kadhibat eabr mawaqie altawasul alaijtimaeii, manshuratan fi majmueat al'ahkam alqadayiyat e 24, lieam 1434h.
|