الجمع باختلاف الحال وتطبيقاته في فقه الحنابلة على روايات الإمام أحمد- دراسة تأصيلية تطبيقية – | ||||
مجلة کلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنات بالإسکندرية | ||||
Volume 39, Issue 3, December 2023, Page 2245-2307 PDF (1.84 MB) | ||||
DOI: 10.21608/bfda.2023.335658 | ||||
View on SCiNiTO | ||||
Author | ||||
فاطمة بنت عبدالله البطَّاح البطاح | ||||
كلية التربية - جامعة الملك سعود - الرياض - المملكة العربية السعودية | ||||
Abstract | ||||
مبحث التعارض والترجيح من أدق المباحث الأصولية، وأهمها، وقد عين الأصوليون طرقاً لدفع التعارض الظاهري بين النَّصوص، منها طريق الجمع، والذي تعددت وجوهه أيضاً، ولعلَّ أهمها وأكثرها ثراء تطبيقياً، الجمع باختلاف الحال، وهو محل البحث، وبيانه الآتي: موضوع البحث: الجمع باختلاف الحال، وتطبيقاته في فقه الحنابلة على روايات الإمام أحمد - دراسة تأصيلية تطبيقية - أهداف البحث: دراسة الجمع باختلاف الحال تأصيلاً، وتطبيقاً من حيث الربط بين المسألة الأصولية، وتطبيقاتها الفقهية بتعيين مواضع الجمع باختلاف الحال، ثم التطبيق على أحد هذين الموضعين، وهو أقوال الأئمة المتعددة في المسألة الواحدة. منهج البحث: المنهج الاستقرائي التحليلي، وذلك بتتبع ما كتبه الأصوليون عن الجمع باختلاف الحال، وتفريعات الفقهاء عليه، ثم استنباط مواضع جريانه، والتطبيق على أحدها. النتائج: تتعين مواضع إعمال الجمع باختلاف الحال بمحلين أثنين: أولهما: وهو الأصل فيهما ما كان بين النَّصوص الشرعية المتعارضة في ظاهرها من قرآن، وسنة. وثانيهما: وهو ما جاء تبعاً لذلك من صنيع الفقهاء من أتباع الأئمة الأربعة؛ إذ يجتهدون في الجمع بين روايات أئمتهم المتعارضة في ظاهرها أيضاً بحملها على اختلاف حالين، ثم يتتابع الفقهاء في نقل هذا الجمع مع اختلاف طرائقهم في ذلك بين ناقل، وناسب، ومقر، وبين ناقل وساكت. التوصيات: حصر المسائل الفقهية التي جمع فيها بين قولين لمجتهد واحد في مسألة واحدة باختلاف الحال، مع تتبع ما يتعقب به هذا الجمع من تقويةً، أو تضعيف. | ||||
Keywords | ||||
التعارض; الترجيح; الجمع; اختلاف الحال; المسائل الفقهية; فقه الحنابلة | ||||
References | ||||
مراجع البحث
النفائس، 1419هـ). المطبوعات الإسلامية، 1416هـ.
References:
- abin 'abi eumra, eabdalrahman bin qudamat almaqdisi."alsharh alkabir ealaa almuqanaei". (tu1, bayrut: dar alkitaab alearabii, 1983ma).
- abin 'abi musaa, muhamad alhashimi. "alarshad 'iilaa sabil alrashadi". tahqiqu: eabdallah alturki. (ta1, bayrut: alrisalatu, 1419h).
- abn aleiraqi, 'ahmad alkurdi 'abu zareata. "tahifat altahsil fi dhikr ruat almarasili". tahqiqu: eabdallah nwart, (ta1, alriyad: maktabat alrushdi, da.t).
- abin alqiam aljawziatu, muhamad bin 'abi bakr. "'ahkam 'ahl aldhimati". tahqiqu: yusuf albakri. (ti1, aldamaam: ramadiun lilnashri, 1418hi).
- abin alnajaar, muhamad 'ahmad alfatuhi."sharah alkawkab almuniri". tahqiqu: muhamad alzuhayli. (ta1, alrayad: maktabat aleabikan,1413h).
- abin 'amir alhaji, muhamad alhalabii alhanafii. "altaqrir waltahbir ealaa altahriri". (tu2, bayrut: dar alkutub aleilmiati, 1402hi).
- abin 'amir alhaji, muhamad alhalabii alhanafii. "altaqrir waltahbir". (ta2, bayrut: dar alkutub aleilmiati, 1402hi).
- abin taymiat alharaani, majd aldiyn 'abu albarakat eabdalsalamu. "almuharir fi alfiqhi". (tu1, bayrut: dar alkutub aleilmiati, 1419hi).
- abin hajar, shihab aldiyn aleasqalani. "altalkhis alhabir fi takhrij 'ahadith alraafieii alkabiri". (ta1, bayrut: dar alkutub aleilmiati, 1419hi).
- abin hazma, 'abu muhamad eali bin hazm alzaahiri. "almuhalaa bialathar". tahqiqu: eabdalghafar sulayman, (du.ta, birut, di.t).
- abn qudamat almaqdisi, muafaq aldiyn, "alkafi fi fiqh al'iimam 'ahmad". tahqiqu: muhamad fars, (ta1, bayrut: dar alkutub aleilmiati, 1414h).
- abn qadamat, 'abu eabdallah muafaq aldiyn. "rudat alnaazir wajnat almanaziri". (ta1, alriyad: dar aleasimati: alrayad, ta1, 1417h).
- abn qudamat, muafaq aldiyn eabdallh almaqdisi. "almighni". tahqiqu: eabdallah alturki. (ta3, bayrut: ealim alkutub, 1417hi).
- abin muflihi, almaqdisii 'iibrahim bin muhamadi. "almubdie fi sharh almuqanaei". (tu1, bayrut: dar alkutub
aleilmiati, 1418hi).
- abin muflihi, almaqdisi, shams aldiyn muhamad almaqdisi. "alfurue ealaa madhhab al'iimam 'ahmad". tahqiqu: eabdallah alturki. (ta1, bayrut: alrisalati, 1424h).
- abn manzuri, muhamad bin 'akrama. "lisan alearbi". (ta1, dimashqa: dar ealam alfikri, da.t).
- 'abu dawud, sulayman bin al'asheath alsijistani. "masayil al'iimam 'ahmad biriwayat 'abi dawud". sahahaha: muhamad rida. (ta1, da.mi, di.n, 1353h).
- 'ahmad bin hanbul, 'abu eabdallah alshiybani. "msnad al'iimam 'ahmad". tahqiqu: shueayb al'arnuuta. (ta1, bayrut: alrisalati, 1421hi).
- al'albani, muhamad nasir aldiyn, "'iirwa' alghalil fi takhrij 'ahadith manar alsabil". tahqiqu: zuhayr alshaawish. (ta2, bayrut: almaktab al'iislamia, 1405hi).
- 'amir badshati, muhamad 'amin. "taysir altahrir ealaa altahriri". (ta1, masri: maktabat albabi, 1351h).
- albukhari, 'abu eabdallah muhamad bin 'iismaeil. "sahih albukharii". (du.ta, dimashqa: bit al'afkar alduwliati, 1419hi).
- albukhari, eala' aldiyni. "kashf al'asrar ean 'usul albuzdawii fakhr al'iislami". (du.ta, alqahirati: dar alkitaab al'iislami, da.ta).
- albaeli, muhamad bin 'abi alfath alhanbali. "almutalae ealaa almuqanaei". tahqiqu: muhamad al'adlabi. (tu1, bayrut: almaktab al'iislamia, 1403hi).
- bin hamid, 'abu eabdallah alhasan alhanbali. "tahdhib al'ajwibati". tahqiqu: subhi alsaamaraayiy, ta1, bayrut: ealim alkutub, 1408h.
- bin hamdan, 'ahmad alharaani alhanbali. "sifat alfatwaa walmufti walmustafti". tahqiqu: muhamad al'albani. (tu2, bayrut: almaktab al'iislamia, 1394hi).
- bin hamdan, najm aldiyn 'ahmad alharaani alhanbali. "alrieayat alsughraa". tahqiqu: eali alshahri, mawqie almaktabat alshaamilati.
- aljuini, 'abi almaeali eabdalmalk. "altalkhis fi 'usul alfiqhi". tahqiqu: eabdallah julma. (tu1, bayrut: dar albashayir, da.t).
- alhajaawy, sharaf aldiyn musaa bin 'ahmad almaqdisi. "al'iiqnae litalib aliantifaei". tahqiqa: eabdallah alturki. (ta3, alrayad: dar almalik eabdaleaziza, 1423h)
- aldubusi, 'abu zayd eabdallah. "taqwim al'adilati". (ta1, bayrut: dar alkutub aleilmiati, 1421hi).
- aldijili, siraj aldiyn 'abu eabdallh yusif. "alwjiz fi alfiqh". (ta1, alrayad: maktabat alrushdi,1425h).
- alraazi, 'abu eabdallah fakhr aldiyn. "almahsul min eilm al'usuli". tahqiqu: tah aleulwani. (ta3, bayrut: alrisalatu, ta3, 1418h).
- alraazi, 'abi bakr zayn aldiyn muhamad. "mukhtar alsahahi". tahqiqu: yusuf alshaykh. (ta5, bayruta: almaktabat aleasriat ,1420h).
- alzarkashi, 'abu eabdallah badr aldiyn. "albahr almuhit fi 'usul alfiqh". (ta1, al'urdun: dar alkatibi, 1414h).
- alzarkashi, muhamad bin eabdallah alhanbali. "shrah alzarkashii". (ta1, bayrut: dar alkutub aleilmiati, 1422hi).
- alsibiki, ealiin bin eabdalkafi. "al'iibhaj ealaa sharh alminhaji". (du.ta, bayrut: dar alkutub aleilmiati,1416hi).
- alsibiki, ealiin bin eabdalkafi. "al'iibhaj fi sharh alminhaji". (tu1, bayrut: dar alkutub aleilmiati,1404hi).
- alsijistani, sulayman bin al'asheatha. "snan 'abi dawuud". (ta1, birut: dar al'arqam, 1420hi).
- alsarakhisi, 'abu bakr muhamadu, "'usul alsarkhisii". (tu1, birut: dar almaerifati, da.t).
- alsameuni, tahir bin salihin. "tawjih alnazar fi 'usul 'ahl al'athr". tahqiqu: eabdalfataah 'abu ghudata, ta1, halba: maktaba
- alisuwswati, eabdalmajid bn 'iismaeili. "manhaj altawfiq bayn mukhtalif alhadithi". (ta1, eaman: dar alnafayisi, 1418hi).
- alshaafieayi, muhamad bin 'iidris, "alrisalati". tahqiqu: 'ahmad shakiri, (ta1, bayrut: dar alkutub aleilmiati, 1940ma).
- alshukani, muhamad bin eulay. "'iirshad alfuhul min tahqiq alhaqi min eilm alsawla". tahqiqu: muhamad halaaq. (tu1, bayrut: dar aibn kathir, 1421h).
- alshukani, muhamad bin eulay. "nil al'uwtar". tahqiqu: eisam aldiyn alsababiti. (ta1, masr: dar alhadithi, 1413h)
- altuwfi, sulayman bin eabd alqawii. "shrah mukhtasar alrawdata". tahqiqu: eabdallah alturki. (ta1, bayrut: muasasat alrisalati, 1407h).
- aleakbiri, 'abu almawahib alhasani. "ruuus almasayil alkhilafiati". tahqiqu: eabdalmalik bin dahiish. (ta1, makat almukaramati: maktabat al'asdi, ta1, 1428h).
- aleinziu, eisaa bin eulay. "aikhtilaf almahali wa'atharuh fi aljame bayn al'adilat almutaearidat fi altaharat walsalati". majalat aldirasat al'iislamiat 96. (2019mu).
- alghazali, 'abu hamid. "almustasfaa min ealm al'usuli". (du.ti, birut: dar sadr, birut, di.t).
- alfawzan: jawahir muhamadu. "aljame biakhtilaf alhali". majalat kuliyat aldirasat al'iislamiat 36. (aleadad 2002ma).
- alfayruz 'abadi, 'abu 'iishaq. "altabsurat fi 'usul alfiqhi". tahqiqu: muhamad hitu. (du.ta, dimashqa: dar alfikri, 1400hi).
- alqadi 'abu yaelaa, muhamad bin alhusayn alfara'i. "almasayil alfiqhiat min kitab alriwayatayn walwajhini". tahqiqu: eabdalkarim allaahimi. (ta1, alrayad: maktabat almaearifi, 1405hu).
- alqarafi, 'abi aleabaas 'ahmad bin 'iidris. "shrh tanqih alfusula". (ta1, dimashqa: dar alfikri,1393hi).
- alqarafi, shihab aldiyn. "nafayis al'usul fi sharh almahsuli". tahqiqu: eadil eabdalmawjudi. (ta1, makat almukaramati: maktabat albazi, 1416hi).
- alqazwini, 'abu eabdallah muhamadu. "sunan abn majata". (ti1, alrayad: dar alsalam,1420h).
- alkuludhani, 'abu alkhataab mahfuz bin 'ahmadu. "aliantisar fi almasayil alkabari". tahqiqu: eabdialeaziz albaeimi. (ta1, alrayad: maktabat aleabikan, 1413hu).
- alkuludhani, 'abu alkhataab mahfuz bin 'ahmad. "alhidayat ealaa madhhab al'iimam 'ahmad". tahqiqu: mahir alfahala, ta1, alkuayt: muasasat ghras, 1425h.
- alkusaj, 'iishaq bin mansur. "masayil al'iimam 'ahmad wa'iishaq bin rahuyati". (ta1, almadinat almunawarati: aljamieat al'iislamiati, 1425hi).
- almarudi, 'abu alhusayn ealay. "alhawi alkbiri". tahqiqu: eali mueawad. (tu1, bayrut: dar alkutub aleilmiati, 1999mu).
- almahbubi, sadar alsharieati. "altawdih limatn altanqih mae sharhih altalwiha". (ta1, alqahirata: matbaeat muhamad subih, 1377h).
- almahaliy, jalal aldiyn muhamad. "shrah alwaraqat fi 'usul alfiqhi". tahqiqu: husam eafanata. (ta1, alqudsu: jamieat alquds, 1420hi).
- almardawi, eala' aldiyn alhanbali. "al'iinsaf fi maerifat alraajih min alkhilafi". (ta1, alriyad: dar alnafayisi, 1419hi). almatbueat al'iislamiati, 1416hi.
- alnasayiyi, 'abu eabdalrahman 'ahmad bin shueayb."sunan alnasayiyi". (alriyad: dar alsalam,1420hi).
- alanasfi, 'abu albarakat hafiz aldiyn. "kashf al'asrar ealaa sharh almunar". (d. tu, bayrut: dar alkutub aleilmiati, da.t).
- nasr aldiyn muhamad alsaamaraayiy alhanbali. "almustaweibi". tahqiqu: eabdalmalik bin dahiish. (ta2, makat almukaramati: maktabat al'asdi, 1424hi).
- alnuwawi, 'abu zakariaa muhyi aldiyn. "alminhaj sharh sahih muslim bin alhajaju". (t 2, bayrut: dar 'iihya' altarathi, 1392hi).
- alaniysaburi, 'abu alhusayn muslim bin alhajaji. "sahih muslmi". (ta1, alrayad: dar almighni, 1419hi).
| ||||
Statistics Article View: 33 PDF Download: 36 |
||||