ألفاظ الألوهية بين اللغة العربية وعبرية العهد القديم المشترك والدلالة؛ دراسة مقارنة. | ||||
مجلة کلية الدراسات الإسلامية والعربية للبنات بالإسکندرية | ||||
Volume 39, Issue 4, December 2023, Page 3061-3120 PDF (2.14 MB) | ||||
DOI: 10.21608/bfda.2023.335881 | ||||
View on SCiNiTO | ||||
Author | ||||
وليد مسعود أدهم منصور منصور | ||||
قسم أصول اللغة ، باحث بمركز المخطوطات مكتبة الإسكندرية ودكتوراة في دراسات الأديان، من قسم اللغات الشرقية، جامعة الإسكندرية ، جمهورية مصر العربية | ||||
Abstract | ||||
اختصت منطقة الشرق الأدنى القديم منذ مطلع التاريخ بكونها بؤرة للتجمع البشري وما يستتبعه من نشاطات إنسانية، ولاسيما النشاط البحثي العلمي، وتعتبر دراسة اللغات التي تواصلت بها مجتمعات الشرق الأدنى القديم إحدى أهم الوسائل المتبعة لكشف اسرار هذا المكان القديم. ولعل جانب الدين والعقيدة كان أحد أبرز وجوه النشاط الإنساني في تلكم البيئة، وأجلى ما يستدل به على ذلك الجانب الديني هو البحث عن حقيقة اللفظ المختار للدلالة على المعبود؛ فردا كان أو جماعة في ذلك الزمن القديم، وقد اخترت البحث عن أصول ودلالات لفظ الألوهية «الله» في دراسة مقارنة بين لغتين من أهم فروع لغات الشرق القديم المصطلح على تسميتها عند بعض الباحثين باللغات السامية. متتبعا أصول اللفظ في النصوص الدينية لكلتا اللغتين من حيث الدلالتين اللغوية والاصطلاحية، ومعرجا على أصله في بعض اللغات الأخرى متحدة الأصل ما تيسر ذلك، في إطار درس مقارن قد يسهم في حل ألغاز الدلالات غير المستوفاة مع الوضع في الاعتبار التقديم للمشترك اللفظي بين الساميات، معتمدا على المنهج التكاملي في دراسة جوانب البحث، نظرا المناسبته طبيعة المادة المدروسة من حيث الدلالات التاريخية واللغوية والدينية والأدبية والوصفية. وقد توصلت لعدة نتائج، لعل من أبرزها ما يتعلق بتفسير دخول الميم على لفظ الألوهية فيصير «اللهم» في بعض اللغات السامية، ومنها أيضا تفاصيل الدلالتين اللغوية والاصطلاحية لجذور ألفاظ الألوهية بين اللغتين العربية والعبرية، وغير ذلك من النتائج. | ||||
Keywords | ||||
الشرق الأدنى القديم; اللغات السامية; الله; إله; العهد القديم; عبري; عربي | ||||
References | ||||
قائمة المصادر والمراجع
المصادر والمراجع العربية:
المصادر والمراجع المترجمة:
باخر، نقله إلى الحرف العربي وعلق عليه: أحمد محمود هويدي، (ط1، القاهرة: المركز القومي للترجمة، 2018م).
(ط1، القاهرة: المركز القومي للترجمة، 2014م).
(ط1، القاهرة: المركز القومي للترجمة، 2015م).
المعاجم والقواميس والموسوعات:
(ط1، القاهرة: مطبعة السعادة، 1906م).
(القاهرة: دار الفكر للطباعة والنشر، د.ت).
تصحيح أمين محمد عبد الوهاب، محمد الصادق العبيدي، (ط3، بيروت: دار إحياء التراث العربي، مؤسسة التاريخ العربي، 1999م).
المصادر والمراجع العبرية:
المصادر الأجنبية:
- Aaron D.Rubin, A Brief Introduction to the Semitic Languages, 15, Gorgias press, 2010.
- Gesenius’ Hebrew~chaldee Lexicon to the old Testament’ H.W.F. Gesenius’ translated by: SAMUEL PEIDEAUX TREGELLES LL.D. Baker Books’ u.s.a’ 1996.
- Adictinary of Ancient Near Eastern Mythology’ Gwedonlyn Leick’ Taylor & Francis e-Library, 2003’ USA and Canada..
- Revelation and the god of Israel’ Norbert M. Samuelson’ Cambridge university press’ 2004.
الرسائل العلمية:
المجلات والدوريات العلمية:
مجلة جامعة أم القرى لعلوم اللغات وآدابها 6، (رجب 1432ه – يونيو 2011م).
المواقع الإلكترونية:
References :
- alquran alkarim.
- almiqaraa.
almasadir walmarajie alearabiatu:
- al'azraqi, muhamad bin eabd allh bin 'ahmad ('abu alwalid). <<'akhbar makat wama ja' fiha min alathar>>. tahqiq eabd
almalik bin eabd allh abn dahayish. (ta1, makat: maktabat al'asdi, 2003ma).
- al'aelam alshintimri, yusif bin sulayman bin eisaa. <<'ashear alshueara' alsitat aljahiliiyina: akhtiarat min
alshier aljahiliu>>. sharh wataeliq muhamad eabd almuneim khafaji. (masir: maktabat eabd alhamid 'ahmad hanafay, 1954ma).
- 'iiqlimis, yusif dawud almusliu alsiryani. <<allameat alshahiat fi nahw allughat alsiryaniati>>. (tabeat dayr alaba'
alduwminikyin, 1879mi).
- abn barun, 'iibrahim 'iishaq. <<almuazanat bayn allughat aleibraniat walearabiati>>. naqalah min alkhati aleibrii waqadim lah du. 'ahmad
mahmud huaydi, murajieat da. eumar sabir eabd aljalili, aleadad 4. (alqahirati: markaz aldirasat alsharqiati, 1999ma).
- aljahiz, eamru bin bahr ('abu euthmana). <<albayan waltabyinu>>. tahqiq eabd alsalam harun. (alqahirati: maktaba
alkhanji).
- aljarma, muhamad nueman. <<'adyan alearab fi aljahiliati>>. (ta1, masr: matbaeat alsaeadati, 1923ma).
- alkhafaji, shihab aldiyn. <<shafa' alghalil fima fi kalam alearab min aldakhili>>. tahqiq muhamad eabd almuneim khafaji.
(ta1, alqahirati: maktabat alharam alhusaynii altijariat alkubraa, 1952ma).
- alrazi, 'ahmad bin hamdan ('abu hatim). <<ktab alziynat fi alkalimat al'iislamiat walearabiati>>. earadah bi'usulih waealaq
ealayhi: husayn bin fayd allah alhamdaniu alharaazi. (ta1, sanea'a: markaz aldirasat walbuhuth alyamani, 1994ma).
- rbiea, amal muhamad eabd alrahman. <<dirasat lughawiat muqaranatan bayn alearabiat waleibriati>>. (ta1, alqahirata: dar almustafaa
lilnashr waltawzie, 2008mi).
- alzajaji, eabd alrahman bin 'iishaq ('abu alqasama). <<ashtiqaq 'asma' allahi>>. tahqiq eabd alhusayn almubaraki. (ta2,
lubnanu: muasasat alrisalati, 1986ma).
- zaza, hasan. <<alfikr aldiyniu al'iisrayiyliu: 'atwaruh wamadhahibihu>>. bidun bayanati, 1975m.
- eabd altawabi, ramadan. <<fi qawaeid alsaamiaati>>. (ta2, alqahirati: maktabat alkhanji, 1983ma).
- eabd almajid, muhamad bahri. <<alihudiatu>>. aleadad 20 (alqahirati: markaz aldirasat alsharqiati, 2001ma).
- eali, jawadi. <<almufasal fi tarikh alearab qabl al'iislami>>. (ta2, baghdad: 1993ma).
- alkilbi, hisham bin muhamad bin alsaayib ('abu almundhir). <<ktab al'asnami>>. tahqiq 'ahmad zaki basha, ( ta3, matbaea
dar alkutub almisriata, 1995.
- kamal aldiyn, hazim eali. <<muejam mufradat almushtarak alsaami fi allughat alearabiati>>. (ta1, alqahirati: maktabat aladab, 2008).
- majmueat mualifina. <<qamus 'aelam alkitaab almuqadas (juman min fidati)>>. (ta2, masri: maktabat al'iikhwati, masr, 2004ma).
- almaraghi, mahmud 'ahmad hasan. <<ealam aldalalat mae dirasat tatbiqiat muqaranatan bayn alearabiat alfushaa waeibriat aleahd alqadim
hawl dalalat kalima (aleayn) wakalima (yd)>>. (al'iiskandiriati: dar almaerifat aljamieiati, 2009ma).
- almaraghi, mahmud 'ahmad hasan. <<madkhal 'iilaa allughat aleibriati>>. (ta1, al'iiskandiriata: dar almaerifat aljamieiati, 2008ma).
- abin hisham, eabd almalik bin hisham bin 'ayuwb alhimyri albasarii. <<alsiyrat alnabawiatu>>. majmueat muhaqiqina. (birut:
dar 'iihya' alturath alearabia, bayrut, di.t).
- hindawi, 'iibrahim musaa. <<al'athar alearabii fi alfikr alyahudii>>. (alqahirati: maktabat al'anjilu almisriati, 1963ma).
almasadir walmarajie almutarjamatu:
- abn barun, 'iibrahim 'iishaq. <<almuazanat bayn allughat aleibraniat walearabiati>>. naqalah min alkhati aleibrii waqudim lah: du. 'ahmad
mahmud huaydi, murajaeatu: du. eumar sabir eabd aljalil, (alqahirati: markaz aldirasat alsharqiati, 1999ma).
- alfiumi, saedia bin jawuwn bin yusif. <<tafsir altawrat bialearabiati>>. naqlah waealaq ealayhi: saeid eatiat matawae,
'ahmad eabd almaqsud aljandi, (alqahirati: almarkaz alqawmiu liltarjamati, 2015mi).
- alfiumi, saedia bin jawuwn bin yusif. <<tafsir safar 'ayuwb washarhuh bialearabiati>>. 'akhrajahu: binyamin ziiyf
biakhar, naqalah 'iilaa alharf alearabii waealaq ealayhi: 'ahmad mahmud huaydi, (ta1, alqahirati: almarkaz alqawmia liltarjamati, 2018ma).
- fyumi, nitanyiyl birif. <<bistan aleuquli>>. naqalah 'iilaa alkhati alearabii wamahadat lah: suhayr sayid 'ahmad duayni,
(ta1, alqahirati: almarkaz alqawmia liltarjamati, 2014ma).
- alqurtubiu, musaa bin mimun alqurtubii al'andilsi. <<dalalat alhayirina>>. earadah bi'usulih alearabiat husayn atay,
(alqahirati: maktabat althaqafat aldiyniati, 2006ma).
- halifi, yhudha bin shimwiiyl. <<alhujat waldalil fi nasr aldiyn aldhalil>>. tarjamatu: laylaa 'abu almujada, aleudadu5,
(ta1, alqahirati: almarkaz alqawmia liltarjamati, 2015ma).
almaeajim walqawamis walmawsueati:
- aljburi, yasin. <<qamus allughat al'akadiat - alearabiati>>. ('abu zabi: 'abu zabi lilthaqafat waltarathi, 2009mi).
- alhamwi, yaqut bin eabd allh alhamawii alruwmii albaghdadii (shihab aldiyn, 'abu eabd allah). <<muejam albildan>>,
(ta1, alqahirati: matbaeat alsaeadati, 1906ma).
- abin fars, 'ahmad bin faris bin zakariaa ('abu alhusayn). <<muejam maqayis allughati>>. tahqiq eabd alsalam harun,
(alqahirati: dar alfikr liltibaeat walnashra, da.ta).
- alfiruz abadi, muhamad bin yaequb alfiruz abadi alshiyrazi (majd aldiyn). <<alqamus almuhita>>. (alqahirati: alhayya
almisriat aleamat lilkitabi, 1980mi).
- abin manzuri, muhamad bin makram bin ealiin bin manzur al'ansariu (jamal aldiyn, 'abu alfadla). <<lisan alearb>>.
tashih 'amin muhamad eabd alwahaabi, muhamad alsaadiq aleubaydii, (ta3, bayrut: dar 'iihya' alturath alearabii, muasasat altaarikh alearabii, 1999m).
- whabatun, wilim, majmueat muharirina. <<dayirat almaearif alkitabiati>>. (alqahirati: dar althaqafati, da.t).
- yhiaa eababinat, amnat alzaebi, muejam almushtarik allughawii alearabii alsaami, bidun bayanat nashira.
| ||||
Statistics Article View: 79 PDF Download: 69 |
||||